Zachęcam do lektury:

I Komunia św. – o co tak naprawdę chodzi w tym wydarzeniu?

Postanowiłam odkurzyć mój blog w związku z dyskusją, jaka rozgorzała wokół projektu zmiany rozporządzenia MEN w sprawie organizowania nauki religii. Zdarzyło mi się wypowiedzieć w tej kwestii tu i ówdzie, jednak – jak to bywa w mediach – moja wypowiedź była ograniczona liczbą znaków ze spacjami lub czasem antenowym, zatem wypowiedź „na własnym podwórku” będzie pozbawiona wszelkich ograniczeń i pozwoli mi na pełne wyrażenie myśli. Zależy mi na tym, bowiem projekt wywołuje zachwyt jednych i oburzenie pozostałych, przy czym zarówno zachwyceni, jak i oburzeni znajdują się „po obu stronach barykady”. Za szczególnie niebezpieczne uważam głosy z grona katechetów i katechetyków, szerzej zaś – osób deklarujących się jako wierzące, które w proponowanych zmianach widzą jakiekolwiek zagrożenie czy przesadę. Wobec postępującego w społeczeństwie braku umiejętności czytania ze zrozumieniem uspokajam – projekt zakłada UMOŻLIWIENIE powierzenia wychowawstwa klasy katechecie. Wbrew doniesieniom niektórych mediów – to nie jest tak, że katecheci „mają być” czy „będą” wychowawcami w sensie obligatoryjnym. Jeśli dyrekcja uzna, że dany katecheta ma wszelkie predyspozycje do tego, by nim zostać – powierzy mu funkcje wychowawcy. Ale o szczegółach poniżej 🙂

Ponieważ sprawa dotyczy trzech środowisk bezpośrednio zainteresowanych nauką religii – rodziny,szkoły i Kościoła – można omawiać zagadnienie uwzględniając każdy z tych podmiotów, co spróbuję uczynić.

RODZINA – niezależnie od swoich poglądów i wyznania w sposób oczywisty może być zainteresowana projektem zmian. Można sądzić, iż ci, którzy zapisują swoje dzieci na lekcje religii, nie będą mieli nic przeciwko temu, by katecheta stał się jednocześnie wychowawcą. I tu pierwsze zaskoczenie, ponieważ na forach, w mediach społecznościowych spotykamy się z opiniami, iż „to zbyt wiele”. Oczywiście w naszym systemie edukacji udział w lekcjach religii nie jest równoznaczny z deklaracją wiary (wszystkich, którzy w tym momencie złapali się za głowę, odsyłam na wykład z katechetyki fundamentalnej w dobrym wykonaniu lub zapraszam na priv 😉 Bardziej zrozumiałe są obiekcje rodziców, których dzieci nie uczestniczą w lekcjach religii. Obawiają się oni, iż katecheta-wychowawca będzie indoktrynował ich dzieci, przeprowadzał lekcje religii pod płaszczykiem godzin do dyspozycji wychowawcy, traktował gorzej ze względu na brak wiary czy inne wyznanie. Zastanówmy się nad zasadnością takich założeń. Każdy wychowawca ma ukształtowany światopogląd – obawiałabym się wręcz takiego, który go nie ma. Sięgając pamięcią, w jakim stopniu nasi szkolni wychowawcy wpływali na nas, na nasze przekonania? No właśnie… A na ile wykazywali oni troskę o nasze dobro, o kształtowanie nas, wpajanie pewnych uniwersalnych postaw? Tu już zdecydowanie przytakniemy. A teraz patrząc od strony rodzica – jaki mam wpływ na działania wychowawcze szkoły wobec moich dzieci? Jawność programu wychowawczo-profilaktycznego, przedstawiciel każdej klasy w Radzie Rodziców, opiniowanie podczas zebrań planów wycieczek, imprez – hmm… całkiem nieźle… Do tego możliwość odmowy udziału moich dzieci w imprezach, których charakter mi nie odpowiada – a przecież są takie imprezy! Jednym nie pasują jasełka, innym halloween i zbiórka na WOŚP! A dlaczego w szkole jest miejsce na jedno i drugie? Choćby dlatego, że szkoła jest publiczna (a nie żadna „świecka” mimo, iż niektórzy idąc w ślad za swymi marzeniami tak ją przezywają). Publiczna, zatem społeczność lokalna ma realny wpływ na to, co w tej szkole będzie się działo. Co więcej, szkoła jest instytucją wspierającą (a nie – wypierającą) rodziców w wychowaniu. Jak zaś wykazują statystyki (choćby ostatnie z roku 2015), zdecydowana większość życzy sobie wymiaru religijnego w przestrzeni szkolnej z wszelkimi tego konsekwencjami. Można tu przytoczyć jeszcze jeden argument, po który sięgano zwłaszcza w dyskusji o rzekomej świeckości szkoły i finansowaniu katechetów. Otóż społeczeństwo, z którego podatków opłacana jest edukacja (a zatem nauczanie i wychowanie dzieci), ma prawo decydować o kształcie tego nauczania i wychowania.  Decydowanie to nie ogranicza się jedynie do zapisania dzieci na lekcje religii. Wtajemniczeni wiedzą, że na ścieżce awansu zawodowego dyrektor oceniając dorobek nauczyciela (także religii), zasięga opinii rady rodziców. Wracając do kwestii projektu rozporządzenia – w uzasadnieniu MEN wyraźnie odnosi się do zapytań wnoszonych przez m.in. rodziców, którzy najwyraźniej oczekiwali tego, by katecheta również formalnie stał się wychowawcą ich dzieci. Szczególnie, iż zdarzało się, że tę zaszczytną funkcję pełnił…

I tu przechodzimy na grunt SZKOŁY. Mówiąc o wychowawstwie klasy i katechetach, można rzec, iż „na początku tak nie było”. Owszem, był zapis o tym, iż katecheta wchodzi w skład rady pedagogicznej, nie przyjmuje jednak obowiązków wychowawcy klasy. Zapis ten należy widzieć we właściwym kontekście – po wejściu religii do szkół różnie było z kwalifikacjami katechetów. Wobec nagłego zapotrzebowania bywało tak, że ktoś wpierw został zatrudniony, po czym uzupełniał kwalifikacje. Aktualnie nie ma takich sytuacji – katecheci muszą odbyć stosowne przygotowanie pedagogiczne do nauczania religii (niezależnie od tego, czy są osobami świeckimi, siostrami lub braćmi zakonnymi czy księżmi, zatem nieprawdziwe są zarzuty o braku kwalifikacji). Na przestrzeni minionych lat zmieniła się interpretacja zapisu – z rozszerzającej na zawężającą. O ile rozszerzająca dopuszczała wychowawstwo nauczycielom religii, którzy jednocześnie uczyli innego przedmiotu – choćby w wymiarze jednej godziny, o tyle w świetle aktualnie obowiązującej interpretacji zawężąjącej, tzw. „dwuprzedmiotowcy” są pozbawieni możliwości pełnienia funkcji wychowawcy klasy. Jak zauważyło samo MEN, przepis domaga się zmiany, ponieważ wśród nauczycieli religii znaczące grono to osoby świeckie, jak również nauczyciele innych przedmiotów. Co więcej, patrząc na deficyt katechetów  i liczbę uczestników studiów podyplomowych z teologii, wśród których znaczna grupa to nauczyciele innych przedmiotów, należy spodziewać się sytuacji, w których nauczyciel będący wychowawcą nagle straci swoje uprawnienia do wychowawstwa, ponieważ uzupełni kwalifikacje do drugiego przedmiotu – religii. Jawna dyskryminacja i ograniczanie praw!

Warto przy tym dostrzec pewien paradoks – w świetle obowiązującego prawa oświatowego, nie ma przeszkód, by katecheta był… dyrektorem szkoły – o ile spełni stosowne wymagania określone rozporządzeniem. Co więcej, nie jest to jedynie teoria, bo zdarzają się szkoły, na których czele stoi właśnie katecheta… Oczywiście nie brak także szkół, w których katecheci są wychowawcami – do sprawy jednak nie odnoszę się, ponieważ na tę chwilę jest to sytuacja niezgodna z prawem.

Prawo zaś jest zaskakujące w omawianej kwestii – samo posiadanie kwalifikacji do nauczania religii nie wyklucza możliwości bycia wychowawcą. Jeśli bowiem katecheta jest jednocześnie np. historykiem i uczy w dwóch szkołach, to w szkole, w której uczy historii, może objąć wychowawstwo. Nie może tego uczynić w szkole, w której uczy religii. Zaskakująca schizofrenia…

Nie jest dziś rzadkością, że katecheci uzupełniają swe kwalifikacje. Może więc zdarzyć się, że katecheta nie tylko uczy religii, ale także jest szkolnym specjalistą – pedagogiem czy psychologiem, zatem jego praca ma bezpośredni wymiar wychowawczy.

Patrząc z perspektywy szkoły, bywa tak, iż katecheta ma w szkole pełny etat lub więcej godzin, zaś inny nauczyciel, np. plastyki czy techniki pojawia się w tej szkole na zaledwie kilka godzin. W takiej sytuacji dyrekcje chętniej przydzieliłyby wychowawstwo katechecie. Wiemy doskonale, że w klasach zdarzają się sytuacje wymagające natychmiastowej reakcji wychowawcy – o ile łatwiej o tę reakcję, gdy wychowawca jest na miejscu, a nie – musimy czekać kilka dni na jego pojawienie się w pracy.

Niemożność podjęcia obowiązków wychowawcy czasem sprawia, iż inni nauczyciele postrzegają nas, katechetów jako osoby mniej obciążone – na jednym z forów nauczycielskich pojawiło się stwierdzenie, że mamy „lajtowo”, bo nie dotyczą nas liczne formalności i papierologia, zebrania z rodzicami (choć przecież mamy w ich czasie dyżury!!) itp. Co więcej – wychowawstwo to jest niewątpliwa nobilitacja, pełnienie ważnej misji, ale nade wszystko to dodatkowa praca i odpowiedzialność. Jak mawiają niektórzy doświadczeni w tej materii, „dobrze jest być wychowawcą, a jeszcze lepiej nim nie być” (Dariusz Chętkowski, BelferBlog). I o co wielkie halo? O to, że będzie możliwość zrzucenia na katechetów ciężaru, który dotąd przygniatał nauczycieli innych przedmiotów?

Ponadto katecheci – analogicznie do innych nauczycieli – realizują program wychowawczo-profilaktyczny szkoły (choć czynią to w zakresie nie kolidującym z nauczaniem Kościoła). Choćby pobieżna znajomość takich programów pozwala stwierdzić, iż zwykle dotyczą one naprawdę uniwersalnych wartości i postaw i służą ogólnie pojętemu dobru uczniów. W odniesieniu do kwestii wychowawczych pojawiało się czasem pytanie, jak katecheta-wychowawca odnosiłby się do ucznia, który jest zadeklarowanym homoseksualistą? Wiem, jak powinien się odnieść – z szacunkiem należnym każdej osobie ludzkiej. Jednocześnie pytam z ciekawości – z iloma zadeklarowanymi homoseksualistami spotkaliście się w swoich szkołach? No właśnie…

Sugerowanie katechetom („ludziom Kościoła”) braku zdolności wychowawczych czy narzucanie własnego światopoglądu siłą tym, którzy nie są osobami wierzącymi, łatwo podważyć podając jako przykład szkoły katolickie. Nie jest tajemnicą, że zarówno w Polsce, jak i w krajach Europy do takich szkół posyłane są dzieci osób niewierzących, wyznawców innych religii – właśnie ze względów wychowawczych.

Skoro już o innych krajach mowa – a przecież tak chętnie spoglądają na zachód przeciwnicy religii w szkole – należy podkreślić, iż w wielu krajach europejskich nauczyciele religii mają prawo do bycia wychowawcami. Niemcy, Włochy, Hiszpania i Portugalia… – nie dyskryminują nauczycieli religii pod tym względem. W Austrii nauczyciel uczący religii oraz innego przedmiotu- również może być wychowawcą.

Zdarza się jeszcze inny zarzut – taki, iż katecheci na godzinach do dyspozycji wychowawcy w istocie będą prowadzić swoje lekcje, a przecież nie wszyscy wychowankowie muszą być zapisani na religię. Zarzut wg mnie jest mocno naciągany, do tego w złym świetle stawia obecnych wychowawców. Sugeruje się, że takie zachowania to niemal norma. Czyżby więc obecni wychowawcy byli pospolitymi wyłudzaczami dodatków funkcyjnych, a do tego nauczycielami-nieudacznikami, którzy nie potrafią zrealizować podstawy programowej na swoich lekcjach?

Z powyższym zarzutem czasem łączy się przekonanie, iż katecheta-wychowawca dawałby wyraz swoim sympatiom i uprzedzeniom poprzez ocenę ze sprawowania. Kolejny dowód na to, że osoby zabierające głos w dyskusji często nie mają pojęcia o funkcjonowaniu dzisiejszej szkoły, a własne szkolne doświadczenia sprzed dwudziestu, trzydziestu laty czynią skarbnicą wiedzy w danym temacie. W szkołach są wyraźnie określone kryteria oceny ze sprawowania, wiele szkół ma systemy punktowe, oceny ze sprawowania są omawiane w trakcie posiedzeń rad pedagogicznych… Jeśli ktoś ma wyobrażenie katechety ukradkiem wpisującego uczniowi w dziennik ocenę nieodpowiednią – to zdecydowanie nie tak!

W przestrzeni medialnej pojawia się czasem zarzut, iż katecheci podlegają biskupowi, a nie – kuratorium. Nie do końca jest to prawdziwe stwierdzenie, bo jak swego czasu pięknie to ujął ks. prof. P. Tomasik, katecheci są zobligowani do „wierności Kościołowi i lojalności wobec szkoły”. To nawet coś więcej niż lojalność, bowiem nieprawdą jest, że tylko Kościół ma władzę w zakresie kontrolowania katechetów i ich pracy. Od strony merytorycznej owszem, bo i czemu w tym względzie miałby ich kontrolować ktoś niekompetentny? Jednocześnie katecheci podlegają nadzorowi pedagogicznemu – dyrektor ma „prawo do przeprowadzenia hospitacji i kontroli metodyki nauczania oraz zgodności prowadzonych lekcji z programem nauczania” (Źródło: https://www.experto24.pl/oswiata/nadzor-pedagogiczny/dyrektor-szkoly-sprawuje-nadzor-nad-ksiedzem-prowadzacym-religie.html?cid=K000KN ). Wielce zatroskani o wychowawczą misję szkoły przeciwnicy nowelizacji rozporządzenia martwią się to, że w razie wycofania katechecie misji kanonicznej, ów katecheta natychmiast zostaje usuwany ze szkoły. Nie do końca tak sprawy się mają… Utrata misji kanonicznej nie skutkuje bezpośrednio rozwiązaniem stosunku pracy z katechetą. Jest ona równoznaczna z utratą kwalifikacji do nauczania religii. Jeśli jednak katecheta pełni inną funkcję w szkole, umowa nie musi zostać rozwiązana. Oczywiście jeśli utrata misji kanonicznej nastąpiłaby w związku z popełnieniem przez katechetę czynu dyskwalifikującego go jako nauczyciela, należy spodziewać się, iż dyrekcja rozwiąże umowę. Sam argument nie jest jednak trafiony ze względu na możliwość zaistnienia różnych sytuacji.

Wreszcie rzecz najważniejsza, jeśli chodzi o szkołę – zmiana rozporządzenia nie odbiera mocy decyzyjnej dyrekcjom szkół. Nadal to właśnie dyrektorzy ostatecznie zdecydują, komu przydzielą wychowawstwo. A jak stwierdził jedna z dyrektorek na forum: „lepiej dać wychowawstwo katechecie, niż nauczycielowi, który nie ma do tego predyspozycji!!”.

Czas przejść do omówienia tematu z perspektywy KOŚCIOŁA… Co ciekawe, w tej optyce najwięcej uwag pochodzi od samych katechetów czy katechetyków – obaw dotyczących tego, iż katecheta, który stanie się wychowawcą klasy, przestanie należycie wypełniać obowiązki nałożone przez Kościół. Oczywiście – praca wychowawcy to dodatkowy trud, ale odwołam się tutaj do już wspomnianej decyzji dyrekcji oraz zdrowego rozsądku, jak również zapisu dającego możliwość, a nie – nakładającego obowiązek wychowawstwa. Katecheci winni angażować się w życie parafii, na terenie której działają w sposób określony m.in. przez polskie dyrektorium katechetyczne. Bądźmy jednak realistami – trudno porównywać na tym gruncie obowiązki  katechety uczącego w klasach 1-3 szkoły podstawowej, przygotowującego dzieci do pełnego udziału w Eucharystii, choćby z obowiązkami katechety uczącego na drugim etapie edukacyjnym. Różnie przedstawia się też współpraca katechetów w różnych parafiach, zatem nie jest dobrze czynić uogólnienia na przykładzie własnych jednostkowych doświadczeń.

Omawiana sprawa dotyczy nauczania religii, którego podmiotem z oczywistych względów jest Kościół, ale podmiotowy charakter posiada też szkoła i to w niej organizowane są lekcje. Z tego względu argumentów odnoszących się do katechetów jako wychowawców z perspektywy Kościoła będzie nieco mniej. Ale jest jeden w moim przekonaniu podstawowy. Wprawdzie dyskusja dotyczy katechetów, jednak zanim projekt stanie się obowiązującą regulacją prawną, skupmy się na już funkcjonujących wychowawcach. Wśród nich są przecież osoby wierzące, mniej lub bardziej zaangażowane w życie Kościoła – czasem to nasi znajomi, bliscy… Czy należy rozumieć, iż wskutek nacisków mniejszości, będą oni zmuszeni do ukrywania swej tożsamości i wieszania swego światopoglądu w pokoju nauczycielskim, zanim nie wejdą do swojej klasy na tzw. godzinę wychowawczą? Czy fakt, iż jeden czy drugi uczeń zobaczy swego wychowawcę wchodzącego w niedzielę do kościoła lub czyniącego znak krzyża przy przydrożnej kapliczce, miałby przyczynić się do odwołania z tej funkcji? Czy w ramach planowanych działań wychowawczych i inicjatyw jako wychowawcy będą mieli zrezygnować z wszelkich obchodów związanych z religią, choć są one zakorzenione w naszej kulturze? Czy wreszcie jakiekolwiek reakcje na złe zachowanie i uwagi wychowawcze skierowane przez nich do dzieci z rodzin niewierzących, zostaną okrzyknięte mianem dyskryminacji i prześladowań ze względu na wyznanie?

Pytania można mnożyć… Faktem jednak jest, że projekt zmiany rozporządzenia u wielu osób wywołuje sprzeciw i obawy o zawłaszczanie przez Kościół serc i sumień ludzkich. Być może są to ich własne projekcje i sami chcieliby tymi sercami zawładnąć…

P.S. Ponieważ możliwość komentowania wpisu jest wyłączona ze względu na hurtową ilość spamu pojawiającego się na platformie, zapraszam do komentowania na facebooku lub przysyłania wiadomości: a.rayzacher-majewska@uksw.edu.pl

Dosłownie przed chwilą przeczytałam tekst niejakiego ks. Rafała Pastwy. Autor krytycznie odnosi się do rozgłosu, jaki katecheci czynią wokół halloween i propozycji alternatywnych. We wstępie stwierdza, iż „Podziwia osoby, które większość swojej energii poświęcają na walkę z wydrążoną dynią. Są przekonani, że dynia skupia w sobie magiczną moc, najciemniejszą z ciemnych”. Może lepiej by zrobił, gdyby od podziwu przeszedł krok dalej – do naśladowania. Tym bardziej, że kolejne akapity bynajmniej nie potwierdzają tego podziwu.

Dalej ów autor twierdzi, iż ” A przecież każdy katecheta (i nie tylko) powinien wiedzieć, że rzeczy nie działają same z siebie – nawet medalik czy różaniec poświęcony przez księdza”. Oczywiście, że wiedzą, ale chyba ów „polski poeta, teolog i dziennikarz katolicki” winien wiedzieć, że troska i odpowiedzialność wychowawcy wyraża się w tym, że próbuje ustrzec tych, których mu powierzono od narażania się na to, co dlań niebezpieczne. Szczęśliwie ks. Pastwa widzi „ewentualne zagrożenia wynikające z implantacji Halloween”. Czy zatem to źle, że katecheci wolą zapobiegać, niż leczyć?

Kolejna kwestia podjęta przez księdza doktora, z którą nie mogę się zgodzić to stwierdzenia odnoszące się do przedsięwzięć takich jak orszaki czy bale Wszystkich Świętych. Autor stwierdza, iż „bal wszystkich świętych czy orszak dzieci ubranych w alby i pelerynki nie stanie się skutecznym narzędziem w przezwyciężaniu „nowego” rytuału w ponowoczesnym świecie”. Na pewno będzie to bardziej skuteczne narzędzie niż zaniechanie jakichkolwiek działań. Co więcej – dość długo zarzucano ludziom Kościoła, że zakazują halloween nie oferując nic w zamian. Oto więc pojawiły się wartościowe inicjatywy i okazuje się, że cięgle komuś to nie pasuje… Rosnąca liczba pochodów, orszaków i bali oraz bardziej liczny udział w nich dowodzi najlepiej, że warto…

Jeszcze jedno niezrozumiałe dla mnie stwierdzenie ks. Pastwy to to, iż „może warto zwrócić uwagę i promować to, co jest siłą i pięknem chrześcijaństwa, zamiast tworzyć kolejną akcję skierowaną przeciw komuś lub czemuś”. Zaraz, zaraz… a czy przypadkiem bale i orszaki nie są właśnie zwróceniem uwagi i promowaniem tego, co jest siłą i pięknem chrześcijaństwa? Czyż świętość nie jest tym, do czego sami zmierzamy i ku czemu prowadzimy naszych katechizowanych? Tak, czcigodny księże doktorze… Właśnie taką mamy misję – nie zostawiamy naszych podopiecznych na pastwę losu…

powitanie-dzieciatka w-noc-bozego-narodzenia w-wigilijny-wieczor wigilijna-przygoda z-koleda-u-dzieciatka

Choć kalendarz skłania raczej do innego typu refleksji, to podejmowana przeze mnie ostatnio działalność zmusza do zastanowienia się nad tym, czego chcą katecheci? I czy w ogóle da się odpowiedzieć na to pytanie? Przecież tak naprawdę, to ilu katechetow, tyle stanowisk… przynajmniej w zaokrągleniu. Ale zacznę od początku 🙂

Ilekroć korzystałam z podręczników do religii – czy to w szkole, czy w przedszkolu – oczekiwałam, że znajdę w nich taką pomoc, która pozwoli mi na to wszystko, o czym piszą dydaktycy w mądrych księgach, rozwodząc się nad rozlicznymi funkcjami podręcznika szkolnego. Podstawowe dla danego tematu treści, zainteresowanie zagadnieniem, ćwiczenia, zachęta do refleksji, skłonienie do dalszych poszukiwań, do tego ciekawa szata graficzna, atrakcyjne z punktu widzenia odbiorcy ilustracje… Mało co irytowało mnie tak bardzo, jak konieczność pracy z podręcznikiem odziedziczonym „w spadku” po poprzednim katechecie – zwłaszcza, gdy naruszał on prawa biskupa na danym terenie czyli był innym podręcznikiem niż nakazany 🙂 Bardziej chyba tylko złościło mnie, gdy ów nakazany okazywał się wyjątkowo nietrafiony…

Ale skoro już o trafieniu czy nietrafieniu mowa… Czegóż może oczekiwać od podręcznika katecheta, dajmy na to – uczący w przedszkolu? Biorąc pod uwagę, że i tak biedaczyna naszuka się pomocy dydaktycznych, nawycina i nakoloruje, to można sądzić, iż marzy o takim podręczniku, w którym dzieci będą miały co robić. Interesujące ćwiczenia, koniecznie z naklejkami przynajmniej co kilka stron, do tego mądre polecenia, które będą wspierać wszechstronny rozwój dziecka… W każdym razie katecheta ucieszy się z książki, znad której połowa dzieci nie zawoła po minucie „juuuuż”, podczas gdy on sam nie zdąży nawet jeszcze pozbierać swoich zabawek… Tak przynajmniej sądziłam…

Niestety… wśród katechetów są jeszcze „oni”. „Oni”, którzy recenzują podręcznik na podstawie ilości stron, ilość tekstu, poleceń… Nawet nie spojrzą, jakie są te treści, jakie polecenia… ważne, że jest ich „za dużo”. Tną wzrokiem bezlitośnie kolejne wersety, w tym także biblijne, bo przecież dziecko małe to mało potrzebuje… Ach, jeszcze mają w zanadrzu koronny argument – „bo w innych podręcznikach jest mniej…”. Pełnię satysfakcji osiągają zadając dzieciom jedno jedyne zadanie zamieszczone w podręczniku. Prawdopodobnie preferują polecenia proste, które dziecko jest w stanie samo zrozumieć (np. pokoloruj według wzoru…). To nic, że dzieci zużywają już drugi komplet kredek, co drugie z nich regularnie na religii narzeka, że nie ma takiego koloru jak ten, którego użyli autorzy… co trzecie przebąkuje pod nosem, że nie znosi kolorować… Nic to… katecheta, o którym piszę, wie lepiej… przeszkolaki powinny lubić kolorowanie.

Załóżmy, że autor podręcznika niechętnie, lecz wyjdzie naprzeciw oczekiwaniom tych ostatnich, o których mowa… Zredukuje liczbę poleceń, skróci teksty do niezbędnego minimum, wytnie, co się da… A po pierwszym miesiącu usłyszy, że (inni) katecheci narzekają, bo mają za mało materiału i muszą szukać dodatkowych kolorowanek, kopiować zadania… Moja wyobraźnia podsuwa taki scenariusz, wielce prawdopodobny. Póki co faktem jednak jest, że ostatnią noc spędziłam na cięciu materiału już przygotowanego, bo pojawili się domorośli recenzenci, chcący uchronić przedszkolaki przed ogromem treści. Czy jednak teoretycznie chroniąc tych najmniejszych, nie odsłonili przypadkiej swojej… (katechetycznej) małości?

Ja tylko pytam 🙂 Odpowiedzi czytelnik udzieli sobie we własnym zakresie 🙂

Dziś podczas omówień praktyk usłyszałam od studenta bardzo ciekawą metaforę – pan Adam (obiecałam, że podam autora 😉  stwierdził, iż z początkującym katechetą jest trochę jak z gotowaniem… Najpierw trzeba trzymać się ściśle przepisu, czyli wzorować na kimś, kto jest doświadczony. Z czasem poznane przepisy można wzbogacać, modyfikować, aż w końcu dochodzi się do takiej perfekcji, że znane potrawy robi się już bez jakiegokolwiek wspomagania.

Świetna myśl! Od razu podkreślę, iż owym przepisem jest wzór katechety obserwowanego na praktykach (bądź innego, którego działania dane było doświadczyć). Bynajmniej nie chodzi o „przepisy na lekcje” zawarte w poradnikach metodycznych, bo o tych mam swoje zdanie (być może nawet kiedyś je wyrażę na tymże mocno kulejącym blogu). Gdyby zechcieć rozszerzyć ową kulinarną metaforę katechetyczną, można pójść o krok dalej… Każdy katecheta w miarę upływu lat, wraz z wzbogacającym się doświadczeniem, specjalizuje się w wybranym rodzaju potraw… Można to rozumieć jako specjalizację do konkretnej grupy wiekowej (pewnie każdy pomyśli, że przedszkolaki to jak cukiernia… małe słodziaki… a figa z makiem! Zawsze będę uważać, że to najwyższa szkoła jazdy! 😉 Ów rodzaj dań czy potraw to może też być… styl katechety. Jedni przemawiać będą do uczniów wspomnianą słodyczą… Jeszcze inni preferują dania na ostro, a ich charrrakter dodaje pikanterii zajęciom. Zdarzają się i miłośnicy egzotycznej kuchni. Wiadomo jednak, jak to jest z egzotyką… nie każdemu smakuje… W związku z tym odkrywcy smaków świata bywają niepocieszeni, że tak się przecież starali… czego to oni nie wymyślili.. a banda niewdzięczników w ławkach nie doceniła ich gustu…    Cóż, de gustibus non est disputandum, zatem idziemy dalej w naszym katechetycznym menu. Są tacy, którzy mimo upływu lat nie odważą się na kulinarne wariacje – nie oddalą się od przepisu ani na szczyptę – i tak do emerytury. Wreszcie trzeba dostrzec tych, którzy bezkrytycznie mieszają przepisy, przekonani, że ich zapał i wiara w to, że potrafią –  są wystarczającym gwarantem owocności potrawy zwanej szeroko katechezą (tak, tak… sprawa dotyczy zarówno szkolnych lekcji religii, jak i katechezy w parafii). Cóż… Nie trzeba nikogo przekonywać o tym, że nie jest dobrze, gdy zupa jest przesolona… Nie wystarczy też wrzucenie do garnka wszystkiego, co pod ręką, by dobrze smakowało… Jakie mogą być konsekwencje beztroskich wariacji samozwańczych szefów kuchni? Nikomu nie trzeba tłumaczyć. Podsumowując… chrońmy szeroko pojmowaną katechezę przed takimi kucharzami… 😉

Zarówno kalendarz, jak i grafika google oraz milion innych rzeczy przypominają, że dziś Dzień Babci, zaś jutro – Dzień Dziadka. Jakże piękne to dni! Czy jednak aż tak piękne, by pisać o nich na katechetycznym blogu? A owszem! A wręcz – odkurzyć bloga po dłuuugim czasie 🙂

Każdy, kto ma nieco więcej wspólnego z katechezą słyszał zapewne, iż rodzice nazywani są pierwszymi katechetami. Co najmniej tyle samo osób zdaje sobie sprawę z tego, że coraz marniej owi pierwsi katecheci wywiązują się ze swoich obowiązków… Na szczęście nie wszyscy, ale każdy wyczuwa, że mogłoby – a wręcz: powinno! – być lepiej. Jednak nie o tym miało być, zatem dajmy spokój rodzicom, a sięgnijmy myślami do ich zacnych poprzedników. Wpierw z oczywistych względów do naszych własnych… Trudno nie uśmiechnąć się, gdy w myślach goszczą babcia i dziadek. Nawet jeśli ci dzisiejsi odbiegają wizerunkiem od klasycznych babć z siwym koczkiem w okularach i wąsatymi dziadkami z łysiną, to przecież ich baciowatość i dziadkowatość nie uległa zmianie. Dla swoich wnucząt zrobią wszystko, a na pewno rozpieszczą, na ile tylko są w stanie to uczynić. Co ma z tym wspólnego katecheza? Ano to, że również w kwestii wychowania religijnego w wielu domach to oni działają w sposób szczególny.

Przez kilkanaście lat katechizowania dzieci widziałam wiele babć, wielu dziadków, którzy wiedząc, że jestem „panią od religii”, już z daleka witali się ze mną. Wyczuwałam wręcz, że dla wielu z tych osób znaczące jest właśnie to, że jestem osobą uczącą o Bogu, a pozdrawianie mnie jednoznacznie potwierdzało, jak ważny jest dla nich Ten, o którym mówię ich wnuczętom. Zresztą dzieci wielokrotnie potwierdzały, że to właśnie babcia lub dziadek nauczyli je modlitwy, prowadzili do kościoła, otwierali Biblię… u babci w pokoju dzieci widziały różaniec czy krzyż lub obraz na ścianie u dziadka. Jakiż to skarb! Jakież to piękne, że babcie otwierają przed wnukami nie tylko spiżarnię czy książkę z bajkami, ale także świat religjnych przeżyć.

Zdarza się, że religijny przekaz w ustach babć i dziadków nie jest wolny od „bozi”, zdrobnień czy straszenia Panem Bogiem, gdy za oknem uderzy piorun. Naszą rolą – katechetów posyłanych przez Kościół – jest wówczas weryfikować obraz Boga i pojęcia, które dziecko dotąd znało. Jednak mimo wszystko winniśmy wdzięczność każdej babci i każdemu dziadkowi, za sprawą których wnuczek oderwał wzrok od komputera i skierował go na Jezusa – na krzyżu, w Biblii, na obrazku czy w Najświętszym Sakramencie. Winniśmy wdzięczność za to, że nauczyli swoje trzy-czteroletnie skarby składania rąk czy słów modlitwy. Mistrzem świata w tej kategorii była dla mnie w ubiegłym roku dziewczynka w przedszkolu która nie omieszkała pochwalić się, że babcia nauczyła ją modlitwy, po czym owa pięciolatka wyrecytowała bezbłędnie modlitwę do św. Michała Archanioła. Można? Można!

Niewątpliwym nadużyciem byłoby stwierdzenie, iż dziś religijność w rodzinach osłabła, ponieważ trudniej o rodziny wieolopokoleniowe. Ale też trudno nie dostrzec, że istotnie coraz częściej rodzice i dzieci mieszkają z dala od dziadków… Tymczasem babcia i dziadek bardzo często „katechizują” nie tylko słowem, ale i czynem – świadectwem. Kiedy stroją się co niedzielę do kościoła, kiedy pędzą co wieczór na różaniec lub co rano na roraty… Kiedy w oknie stawiają gromnicę, a drzwi co roku na nowo opatrują imionami Mędrców… Czyniąc to wszystko świadczą wobec swych wnucząt o Bogu – potwierdzają, jak ważny jest On w ich życiu, a nierzadko opowiadają o tym, zapytani przez swe dociekliwe skarby. Pamiętajmy zatem o babciach i dziadkach – naszych własnych, ale i babciach i dziadkach naszych uczniów. Dziękujmy za nich – niezależnie od tego, czy możemy spotkać ich na ulicy, czy też wędrują już ku Bogu, by odebrać swą nagrodę w niebie! 🙂

Długo dojrzewałam do tej decyzji, aż wreszcie dziś podjęłam ją… jednym kliknięciem (o, przepraszam! Dwoma czy nawet trzema, bo wpierw zaznaczyłam opcję „przestań obserwować grupę”, dopiero potem zmieniłam na „opuść grupę”, po czym musiałam jeszcze poświęcić jedno kliknięcie na potwierdzenie decyzji…). Ale od początku…

Od dłuższego czasu przeglądając dyskusje członków wspomnianej grupy, na przemian wzbierały we mnie irytacja i żal… Wpierw irytacja, ilekroć widziałam wpisy z prośbami w stylu „jak trzeba przygotować się do egzaminu na nauczyciela mianowanego?” lub „czy macie IPET dla aspergerowca…?”. Jakże uniknąć irytacji, skoro w pierwszym wypadku sprawa jest nie tylko uregulowana odpowiednimi przepisami, które wypadałoby znać, ale także szeroko potraktowana przez różnych specjalistów w publikacjach. W drugim wypadku – jak można być tak nieodpowiedzialnym, by programy dla dzieci o szczególnych potrzebach ściągać z Internetu? Rozumiem – szukać pewnych wzorów, wskazań… jeszcze do przyjęcia byłoby posiłkowanie się IPETem innego dziecka z tej szkoły, które się zna i dostrzega się pewne cechy wspólne z tym, dla którego IPET ma być stworzony… ale tak po prostu, od zupełnie obcych ludzi??!! Koniec świata!
Zaraz po irytacji przyszedł jednak żal… Żal, że te osoby sugerujące brak należytych kompetencji lub pracowitości, pracują z dziećmi bądź młodzieżą! Przykre, bardzo przykre… Nie od dziś jednak śmiem twierdzić, że w wielu wypadkach nauczyciel przestał być powołaniem, a stał się zawodem.
Inną kwestią znamienną dla internetowych dyskusji (m.in. na wspomnianej grupie, której członkinią nie jestem od blisko kwadransa) jest słowo-klucz, odmieniane przez wszystkie przypadki (warto przy tym zauważyć, że słówko na dobrą sprawę nie powinno zagościć w słowniku języka polskiego, a gości – sic!). To słowo to… hejt! Niechże tylko ktoś  uświadomi publicznie innej osobie, że pewne rzeczy trzeba umieć, a nie tylko potrafić wyszukać w Internecie, od razu zostanie okrzyczany hejterem! Nie od dziś wiadomo, że prawda w oczy kole, zatem ci, których oczy wyjątkowo cierpią wobec prawdy, atakują udając, że to oni są atakowani.
Właściwie może rzeczywiście wystarczyło wyłączyć powiadomienia od owej grupy… Ale nie, to by było za mało… Poza zalewającą grupę falą niedouczenia przeradzającą się w falę rzekomego hejtu, jeszcze jedna sprawa kazała mi uciekać stamtąd… Mianowicie – wzajemny stosunek nauczycieli do siebie. Przerażające jak ci, którzy mają uczyć i wychowywać, sami okazują się nie dość, że niedouczeni, to jeszcze niewychowani czy wręcz źle wychowani. Totalny brak szacunku, zajadłość, agresja, z jaką komentują inaczej myślących… nie, nie, nie… to nie dla mnie!

Odeszłam i.. nie żal mi ani trochę. Oczywiście wiem, że to, iż nie będę czytać wpisów i komentarzy nie oznacza, że ich tam nie będzie. Nie widzę jednak powodu, dla którego miałabym tkwić w grupie, która zupełnie kłóci się z moim postrzeganiem rzeczywistości pedagogicznej.  Mam nadzieję, że poprzez moją działalność udaje mi się przekazywać co nieco z tejże może nieco idealistycznej wizji. W czasie wyznaczonych godzin wykładów czy ćwiczeń na pewno nie uda mi się przekazać wszystkiego. Przez bloga czy inne środki przekazu – również nie. Jednak jeśli nauczyciel  -a zwłaszcza nauczyciel religii, bo tacy są szczególnie bliscy memu sercu – będzie uformowany w trzech obszarach wskazanych przez Dyrektorum ogólne o katechizacji – „być, wiedzieć, umieć działać”, to nie będzie radził się na forum czy w internetowej grupie w sprawach, które winien sam rozstrzygać. Nie będzie zabiegał o kolejne stopnie awansu zawodowego, jeśli uczciwie na nie nie zapracuje. Nie będzie atakował ze wściekłością przedmówcy czy komentującego, bo inne ma wzorce traktowania bliźnich.
Tyle na dziś 🙂

Kalendarz jest nieubłagany i coraz bliżej październik… Skruszona próbuję policzyć, jak długo mnie tu nie było… ale przecież dalece ważniejsze jest to, że wreszcie odświeżyłam stronę i postanowiłam dodać nowy wpis. A o czym? Właściwie – o kim? O uczniach. Nie – prymusach, nie – zawsze przygotowanych i podnoszących rękę zanim zadam pytanie, ale tych zupełnie odmiennych. Zacznę jednak od początku 🙂

Wczoraj widziałam Adasia, a właściwie Adama, bo ma już lat naście, a wzrostu prawie dwa razy tyle, co w czasach, gdy go poznałam. Adaś będzie dla mnie jednak zawsze Adasiem, choć wśród rówieśników nazywa się tak, jak wygląda, czyli po prostu „Rudy”. W pierwszej chwili nie skojarzyłam, kto zacz ów miedzianowłosy młodzieniec, który mówi mi „dzień dobry”. Dopiero kiedy minął mnie na dobre uświadomiłam sobie, że to byl „Rudy” – znany wszystkim nauczycielom kolejnych etapów edukacyjnych, kolekcjoner uwag w dzienniczku i innych tego typu atrakcji. „Rudy”, którego czupryna na każdej Mszy świętej z udziałem dzieci przemieszczała się między rówieśnikami i potwierdzała ADHD właściciela. Swego czasu – czyt. w okresie przygotowania do I Komunii świętej – postanowiłam wykorzystać nadpobudliwość Adasia i zgarnęłam go pod kościołem, by rozdawał dzieciom gazetki (tak, tak… kiedy jeszcze w mojej parafii funkcjonowała wspólnota Sióstr Kombonianek, na każdą niedzielę przygotowywałam z wówczas jeszcze narzeczonym gazetki dla dzieci 🙂 Adaś z dumą rozdawał gazetki nie tylko w tamtą niedzielę, ale i wiele następnych. Przy okazji odbyliśmy parę rozmów, a ilekroć spotkałam Adasia koło szkoły lub kościoła, zawsze zamieniliśmy kilka słów. Lata mijały, a Adaś wyrastał… zawsze jednak widząc mnie nie zapomniał przywitać się grzecznie (w wieku gimnazjalnym wykazywał się nawet niebywałą kulturą, ponieważ mówiąc „dzień dobry” był łaskaw wyjąć z ust e-papierosa…). Kiedy wczoraj spotkałam Adasia, naprawdę ucieszyłam się… Te dwa grzecznościowe słówka potwierdziły, że warto było kilka lat temu zamiast „przestań gadać!” powiedzieć: „mam dla Ciebie zadanie”.

Jak pomyślę o minionych latach, to podobnych „Adasiów” było więcej… Nigdy nie kryłam, że często klasowe czy przedszkolne „łobuziaki” ujmują moje serce i – choć nie zabrzmi to skromnie – udaje mi się nawiązać z nimi nić porozumienia… Na szczęście odpowiednio wcześnie intuicja podpowiadała mi, by szukać w nich perły, nie przekreślać, nie kierować się opiniami zasłyszanymi na korytarzu, a między kolejnymi uwagami wpisać pochwałę – choćby najdrobniejszą… Taka cierpliwość czy wyrozumiałość z czasem przynosi owoce i ja obserwuję te owoce ilekroć mijam Adasia i jemu podobnych. Oczywiście mijam też innych, i co? No właśnie… W naszej praktyce katechetycznej spotkamy także i tych zawsze przygotowanych, dobrze ułożonych i w ogóle – och i ach! Takich też mijałam… choćby dziś. Często jednak sytuacja jest zupełnie różna od tej opisanej powyżej… Nie wszyscy, ale niektórzy z tych zawsze porządnych, wręcz – na szóstkę – nawet nie zadadzą sobie trudu powitania dawnego nauczyciela (no tak, przecież już nie jestem im potrzebna… już ktoś inny sprawdza im prace domowe, ktoś inny odpytuje z materiału i ma moc wpisać pochwałę). Co więcej – mijam ich z lekkim rozczarowaniem i… szukam w pamięci ich imion! Czasem to poszukiwanie trwa i trwa i trwa…

Podsumowując te przydługie rozmyślania – zarówno katecheta, jak i każdy inny nauczyciel, spotyka w swej pracy wielu różnych uczniów. Jestem pewna, że każdemu z nich łatwiej przychodzi wymienić tych „ancymonów” i „ananasów”, niż dumnych posiadaczy czerwonych pasków. Katecheta jednak jeszcze mocniej od pozostałych nauczycieli może czuć się odpowiedzialny za dotarcie do tych zagubionych, trudnych, poszukujących… Wszak „nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają”… 🙂

Myli się ten, kto sądzi, iż w niniejszym wpisie odnajdzie jednoznaczne wskazanie osoby czy osób odpowiedzialnych za jakiekolwiek niepowodzenia – naturalnie związane z katechizacją i nauczaniem religii, zgodnie z naczelnym tematem mojego bloga. Niewątpliwie jednak słyszy się czasami twierdzenie, iż niezbyt optymistyczne owoce szkolnego nauczania religii w znacznym stopniu wiążą się z księżmi w roli katechetów. Niewątpliwie, bo i sama czasem ośmielałam się tak twierdzić, zaznaczając przy tym, iż nie wątpię w istnienie absolutnie genialnych księży-katechetów, których zaangażowanie i posługa są wspaniałe i nic, tylko brać z nich przykład… Jednocześnie jednak pozwalam sobie na takie twierdzenia, ponieważ zdarzają się i tacy, którzy są mniej lub bardziej przymuszani do pracy w szkole, podczas gdy ich serce aż się rwie do działań duszpasterskich w parafii. Nie wnikając w tym miejscu w motywy posłanych do szkoły (czy też posyłających…), pragnę podzielić się pewnym ciekawym odkryciem, dzięki któremu w przyszłości nieco ostrożniej będę formułować przytoczone powyżej opinie.

Kontynuując wczorajszy wątek szukania w starociach sięgnęłam dziś po pozycję liczącą sobie ni mniej, ni więcej, ale dokładnie 100 lat. Ot, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” ze stycznia 1916 roku. Zaglądam i…cóż widzę? Już wtedy niejaki M. Paciorkiewicz (świecki!) w swym artykule „Trudności w problemie wychowania” stwierdził: „Przypomina mi się tu zarzut, uczyniony u nas duchowieństwu, jakoby to ono (mianowicie katecheci w szkołach) było jedną z przyczyn wzrastającej niewiary wśród dzisiejszej młodzieży. Zarzut niesłuszny o tyle, że nawet, jeżeli istotnie dzisiejszym katechetom niejednego brak – a któżby śmiał twierdzić, że jest doskonałym? – to te braki są znacznie mniejsze niż były przed laty kilkudziesięciu, a jednak wówczas na upadek wiary tak nie skarżono się, jak dzisiaj”.

Hmm… trudno odmówić słuszności temu spostrzeżeniu… Nauczanie i wychowanie dziś jest wyjątkowo trudne – choćby z tego względu, że coraz ciężej nauczycielom znaleźć sojusznika. Dom i środowisko rodzinne nie zawsze hołduje tym samym ideałom; szczególnie formacja religijna jest nierzadko spychana nie dość, że na odległe miejsce w hierarchii, to jeszcze pozostawiana innym – nieliczni tylko rodzice wywiązują się ze swej roli pierwszych katechetów.

Ale skoro tak… wracamy do punktu wyjścia 😉 – to tym bardziej istotne jest, kto i jak będzie wypełniał te wszystkie braki. Skoro dla wielu uczniów szkolne nauczanie religii pozostaje jedyną formą nauczania i wychowania religijnego, to warto powierzać je jak najlepszym nauczycielom, wychowawcom!

Oczywiście, logika podpowiada, że lepiej z powierzonych zadań wywiązują się ci, którzy z własnej woli podejmują daną działalność – a za takich można postrzegać katechetów świeckich (niestety, ostatnio coraz częściej zaczynam wątpić w tę prawidłowość…).  Od wszystkich pozostałych – nauczających nieco wbrew własnej woli – można jedynie oczekiwać, by wykazali się ludzką przyzwoitością i jak najrzetelniej wypełniali swe obowiązki, za które przecież otrzymują wynagrodzenie.

Na wypadek, gdyby nie wybrzmiało to w powyższym tekście – jestem przekonana, że są rzesze wspaniałych katechetów – zarówno świeckich, jak i księży (co do tych ostatnich nie muszę daleko szukać, bo mam przykład we własnej parafii 😉 Tym wszystkim wspaniałym osobom dziękuję i cieszę się ze wszystkim razem i każdego z osobna 🙂

Pozostali zaś nie są warci tego, by tracić więcej czasu na pisanie o nich, zatem to by było na tyle… Następnym razem obiecuję, że będzie bardziej optymistycznie 🙂